Wstęp do nauki o literaturze 21 grudnia 2007

Kazimierz Wóycicki

Zewnętrzna historia literatury - pytała o genezę

Wewnętrzna historia literatury - miałaby badać literaturę samą w sobie, rozumianą jako dzieło sztuki. Jest to immanentna wizja badania literatury.

Zygmunt Łempicki - wybitny polski germanista, piszący po polsku i niemiecku. Zginął w Auschwitz. W rozprawie z 1921 roku pt. ”W sprawie uzasadnienia poetyki czystej” postulował o powołanie nowej gałęzi w literaturoznawstwie - poetyki czystej.

Roman Ingarden w swoim dziele „Przedmiot i zadania wiedzy o literaturze” z 1935 roku skierował uwagę na artystyczność dzieł literackich. Przedstawił opisową naukę o literaturze (charakterologia literacka) - jej zadaniem powinien być opis istotnych cech i składników dzieła literackiego, dokonywany w sposób możliwie niezależny od czynników postronnych; w następstwie tego dzieło literackie jest rozważane w swej czysto obiektywnej strukturze, zostaje wyjęte z procesu historycznego.

W sporze z genetyzmem pozytywistycznym narodziła się dzisiejsza teoria literatury, która poszukuje odpowiedzi na pytanie „czym jest literatura” jako niezależny element kultury.

Czym jest literatura? Jaka jest jej istota? Co odróżnia literaturę od nieliteratury?

1.Funkcja poetycka

2.Fikcja literacka

Roman Ingarden postawił założenie, że w dziele literackim pojawia się fikcyjny status wypowiadanych tam sądów - zbudował opozycję między literaturą a nauką. Literatura nie odnosi się do rzeczywistości, tak jak nauka. Sądy nie podlegają logicznej weryfikacji, czyli kryterium prawdy i fałszu. Odbiorca musi mieć świadomość tej reguły. Literatura może „kłamać”.

Zdania składające się na utwór literacki z logicznego punktu widzenia nie są sądami w sensie stricte - nie orzekają niczego o świecie. Są zdaniami na pozór twierdzącymi, pseudo twierdzącymi (pseudo sądy), tzn. takie zdania twierdzące, w których „nic się na serio nie twierdzi, a więc które tylko zewnętrznie są podobne do właściwych sądów twierdzących. Rozumiejąc, zachowuję się tak, jakbym sądził, ale nie czynię tego na serio. W następstwie tego nie angażuję się osobiście, nie biorę odpowiedzialności, nie zamierzam poddawać kontroli lub sprawdzać tego, co czytam, nie szukam argumentów pro lub contra, że tak jest lub było, jak głoszą czytane przeze mnie zdania. Nie przypuszczam ani przez chwilę, żeby one rościły sobie prawo do prawdziwości, ani nawet, że trafiają one w pewien stan rzeczy w obrębie otaczającego nas świata realnego”. (R.Ingarden)

Daje to nam wolność mówienia, taki może być cel fikcji literackiej.

„Quasi sądzenie rodzi się na tle aktów wytwórczych, aktów fantastyki poetyckiej, których ostatecznym zamierzeniem jest nie możliwe dostosowanie się do tego, co jest przed ich dokonaniem się, lecz - przeciwnie - wyjście poza świat zastany, czasem nawet wyswobodzenie się od niego właśnie przez wytworzenie - na pozór - nowego świata” (R.Ingarden)