CYKL ŻYCIA PROJEKTU INWESTYCYJNEGO.
W ramach fazy przedrealizacyjnej mieszczą się trzy etapy:
Studium możliwości inwestycyjnych obejmujące dwa rodzaje studiów: studia rozpoznawcze dotyczące samego przedmiotu projektowania i studia pomocnicze.
Studia rozpoznawcze mają na celu określenie możliwości podjęcia decyzji o realizacji inwestycji lub też sformułowanie głównych idei projektu (inaczej jego koncepcji). Obejmują one analizę następujących problemów:
zasobów naturalnych nadających się do przetworzenia i dalszej produkcji
istniejącego modelu rolnictwa będącego bazą surowcową dla przemysłu przetwórczego
konkurencji ze strony rynku lokalnego, krajowego lub zagranicznego
przewidywanych rynków zbytu
analizę importu pozwalającą określić obszary produkcji antyimportowej
koszt i dyspozycyjność (odnośnie pracy) czynników produkcji
możliwości eksportu
analizę wielkości nakładów inwestycyjnych
analizę możliwości finansowania inwestycji
Badania prowadzone w studiach rozpoznawczych mają najczęściej charakter ogólny, oparte są o zagregowane wielkości wskaźnikowe. W zależności od przedmiotu projektowania opracowywane są albo ogólne studia rozpoznawcze (badania sektorowe) albo studia szczegółowe prowadzone z reguły dla projektów, których koncepcje już wyraźnie określono. Niekiedy prowadzone są obydwa rodzaje badań - sektorowe, potem szczegółowe. Studia ogólne mogą się odnosić do:
regionu, rozumianego jako obszar geograficzny lub np. mniejszego (obszar dotknięty szczególnym bezrobociem)
branży
przemysłów opartych na wykorzystaniu zasobów naturalnych.
Studia szczegółowe są na ogół kontynuacją studiów ogólnych i zmierzają do sformułowania konkretnych propozycji inwestowania, które następnie są promowane potencjalnym inwestorom zarówno krajowym, jak i zagranicznym. W wielu krajach zadanie te spełniają agencje rządowe do spraw inwestycji. Jeśli studium rozpoznawcze wzbudzi zainteresowanie inwestorów, czyli osiągnie swój cel następnym etapem badań przedrealizacyjnych jest opracowanie studium wstępnego.
Pre-feasibility study - studium wstępne - nazywane najczęściej w praktyce projektowania inwestycji w Polsce danymi wyjściowymi do projektowania lub wytycznymi projektowo - koncepcyjnymi. Zadaniem studium wstępnego jest przygotowanie i przeprowadzenie porównań w zakresie alternatywnych rozwiązań projektu inwestycyjnego i dokonanie na tej podstawie wyboru wariantu, bądź też wyselekcjonowanie ściśle ograniczonej liczby wariantów, które staną się następnie przedmiotem wnikliwych badań w ramach studium ostatecznego nazywanego również studium wykonalności (feasibility study).
Studium ostateczne - feasibility study. Zawartość formalna obydwu tych opracowań jest taka sama. Różnią się one jednak stopniem dokładności badań, kosztami wykonania oraz ciężarem gatunkowym podejmowanych na ich podstawie decyzji. W studium pre-feasibility podejmujemy decyzję o podjęciu lub nie studium ostatecznego. W studium ostatecznym decyzja dotyczy realizacji projektu, bądź jego odrzucenia, toteż musi być ona oparta na bardzo wnikliwych badaniach.
Studia pomocnicze - funkcjonalne dotyczą wybranych aspektów projektu, są często warunkiem wstępnym kontynuacji studiów przedrealizacyjnych. W przypadku dużych projektów sporządza się je z reguły równolegle ze studium wstępnym oraz studium ostatecznym, a nawet po jego zakończeniu. Studia pomocnicze mogą dotyczyć:
badań rynku zarówno zaopatrzeniowego, jak i zbytu produktów
badań laboratoryjnych surowców i materiałów
badań produkcji próbnej (studia pomocnicze prowadzone po realizacji projektu)
badań lokalizacyjnych projektu często wraz z oddziaływaniem na środowisko lub ujęcie wpływu na środowisko odrębnie
skali produkcji uwzględniającej alternatywne technologie, alternatywne wielkości nakładów inwestycyjnych czy też kosztów produkcji, prognozy cen zbytu i zaopatrzeniowych
W większości przypadków wyniki badań pomocniczych, niezależnie od tego czy opracowywano je przed czy łącznie lub nawet po sporządzeniu studium ostatecznego, stają się integralną częścią ostatecznej wersji projektu inwestycyjnego.
Faza realizacji projektu nazywana również fazą inwestycyjną (choć nie jest to nazwa zbyt trafna) obejmuje szeroki zakres działań przede wszystkim w dziedzinie zarządzania projektem. Jest ona najczęściej dzielona na następujące etapy:
Tworzenie prawnej, finansowej i organizacyjnej podstawy realizacji projektu. Inwestowanie to działalność uwarunkowana wieloma przepisami prawa o różnej randze. Legislacja w procesie inwestycyjnym reguluje prawa i obowiązki zarówno osób fizycznych, jak i prawnych podejmujących działalność inwestycyjną, podmiotów projektujących, realizujących i eksploatujących obiekty. Określa zakres publicznego nadzoru oraz standardy w gospodarce przestrzennej i ochronie środowiska.
Negocjacje i kontrakty określają zobowiązania prawne odnośnie finansowania projektu, transferu technologii, wykonawstwa robót budowlano - montażowych oraz dostaw materiałów i surowców, maszyn i urządzeń. Umowy są podpisywane pomiędzy promotorem a inwestorami, z instytucjami finansowymi, konsultantami, biurami architektonicznymi, wykonawcami budowlanymi, dostawcami, licencjodawcami, leasingodawcami oraz różnego rodzaju zakładami użyteczności publicznej (elektrownie, wodociągi itd.). Podstawę zawierania kontraktów stanowi ostateczna wersja studium projektu inwestycyjnego. Bezpośrednie negocjacje mogą w rezultacie wskazywać również na potrzebę modyfikacji studiów przedrealizacyjnych. Mogą również dostarczać nowych idei poprawiających koncepcję projektu. Może to prowadzić do wzrostu nakładów inwestycyjnych, które jest niezmiernie trudno przewidzieć nawet na etapie ostatecznego studium projektu, dlatego z reguły w wydatkach kapitałowych przewiduje się pewną rezerwę na wydatki nieprzewidziane.
Tworzenie finansowej podstawy realizacji projektu może dotyczyć podpisywania umów związanych np. z emisją akcji lub obligacji, umów kredytowych z bankami, ze sponsorami inwestycji. Organizacyjną podstawę realizacji projektu stanowi tzw. dokumentacja techniczna. Jest ona sporządzana na ogół przez wykonawcę robót budowlanych lub specjalne biura architektoniczno - projektowe. Dokumentacja techniczna obejmuje wyniki wierceń geologicznych i badań gruntu (tam gdzie trzeba, rzecz jasna) na miejscu budowy, rysunki dyspozycyjne i robocze, projekt placu budowy i harmonogram realizacji.
Marketing przedprodukcyjny stanowi niezwykle istotną działalność, którą musi podjąć inwestor we właściwym momencie. Jej celem jest przygotowanie rynków zbytu dla produktów (tzw. marketing produktów) oraz rynków dostaw surowców i materiałów, a także niezbędnego wyposażenia technicznego (tzw. marketing zaopatrzeniowy). Spóźniona lub źle przeprowadzona działalność marketingowa w fazie realizacji projektu może w istotny sposób zaważyć na jego efektywności.
Nabycie i transfer technologii.
Budowa obiektów produkcyjnych, pomocniczych i usługowych.
Montaż wyposażenia technicznego.
Dobór i szkolenie załogi. Rekrutacja i szkolenie załogi przebiega na ogół równolegle z budową. Może mieć duże znaczenie dla wydajności pracy i efektywności projektu.
Rozruch obiektu i przekazanie do eksploatacji - jest krytycznym etapem realizacji projektu prowadzącym do przekazania obiektów do eksploatacji. Osiągnięcie na tym etapie sukcesu dowodzi skuteczności etapów składających się zarówno na fazę przygotowania, jak i realizacji projektu.
Rozruch polega na sprawdzeniu poprawności mechanicznego i technologicznego funkcjonowania obiektów składających się na przedsięwzięcie inwestycyjne w czasie jego trwania. Istnieje możliwość sprawdzenia:
poprawności montażu i regulacji maszyn i innych urządzeń technicznych
zastosowanej technologii
jakości dobranych surowców i materiałów
kwalifikacji zaangażowanego personelu
stanu zabezpieczenia warunków pracy oraz środowiska naturalnego
jakości uzyskanego produktu.
Osiągnięcie projektowanych zdolności produkcyjnych osiąga się bezpośrednio po zakończeniu rozruchu technologicznego. Czas przeznaczony na osiągnięcie projektowanych zdolności produkcyjnych jest zwykle kilkakrotnie dłuższy niż czas przeznaczony łącznie na rozruch mechaniczny i technologiczny (rysunek na kartce).
Rozróżnia się dwie strategie osiągania planowanych zdolności produkcyjnych: przy stałym zatrudnieniu (na rysunku to „a”) lub przy stopniowo wzrastającym zatrudnieniu („b”). Strategia „b” pozwala na lepsze wykorzystanie zasobów produkcyjnych i osiągnięcie szybszych przychodów ze sprzedaży. Niższe są też koszty robocizny przy stopniowo narastającym zatrudnieniu. Szybsze osiągnięcie zdolności produkcyjnej ma istotne znaczenie przy rozpatrywaniu zwrotu zainwestowanego kapitału.