SOCJOLOGIA
Dr Ewa Cierniak - Szóstak, p.310 / B.Gł.
Literatura:
Pacholski, Słaboń: Słownik pojęć socjologicznych dla ekonomistów.
Dyoniziak, Iwanicka, Karwińska, Nikołajew, Pucek: Społeczeństwo (polskie) w procesie zmian” - 5 rozdziałów
Sztompka: Socjologia.
Po co nam socjologia?:
Alan Greenspan: Socjologia zaczyna się w ludzkich umysłach.
F. Znaniecki, W. Thomas - 5 tomów, przeczytać 3 strony wstępu.
3 błędy socjologii zdroworozsądkowej:
Domniemanie, że znamy rzeczywistość społeczną ponieważ w niej żyjemy i że na podstawie naszego doświadczenia możemy przyjmować za pewnik niektóre stany rzeczy i stosunki społeczne.
ograniczenie obserwacji zewnętrznej - zakres wiedzy o rzeczywistości społecznej ograniczamy do jednego społeczeństwa, jednej klasy czy grupy społecznej
ograniczenie obserwacji wewnętrznej - duża liczba doświadczeń społecznych jest nierejestrowana, a więc nie staje się podstawą zdroworozsądkowych uogólnień.
Socjologia zdroworozsądkowa zajmuje stanowisko, w którym w sposóbjawny lub ukryty zawiera się norma do jakiej rzeczywistość powinna się stosować.
norma wewnętrzna wobec rzeczywistości - każdy faktycznie istniejący zwyczaj, nawyk czy zachowanie traktowane jest jako norma.
norma zewnętrzna wobec rzeczywistości - kiedy etyczne lub religijne wzorce przykłada się do rzeczywistości i stwierdza, że rzeczywistość społeczna jest nienormalna
Max Weber - socjologia powinna być nauką bez wartości.
założenie, że każdą grupę społecznych faktów można badać w arbitralnej izolacji od reszty życia danego społeczeństwa.
August Comte - ojciec socjologii, fr. filozof, I poł. XIX wieku. Uważał, że socjologia zastąpi teologię i będzie królową nauk.
2 kierunki rozwoju socjologii:
Powstanie subdyscyplin szczegółowych socjologii
Rozwój orientacji teoretycznych i metodologicznych:
2 główne nurty socjologii: pozytywizm i antypozytywizm.
POZYTYWIZM
|
ANTYPOZYTYWIZM = socjologia rozumująca, humanistyczna.
|
NATURALIZM
|
ANTYNATURALIZM
|
NOMOTETYZM
|
IDIOGRAFIZM
|
PRZEDSTAWICIEL
|
PRZEDSTAWICIEL
Twierdzenie Thomasa: Jeśli ludzie definiują sytuacje jako rzeczywiste, to stają się one sytuacjami rzeczywistymi w swoich konsekwencjach. - podstawa tzw. samospełniającej się przepowiedni. |
EGZ.: doczytać:
Słownik: socjologia, socjologia ekonomiczna i rozumiejąca, samospełniająca się przepowiednia, definicja sytuacji.
KONFORMIZM
To przestrzeganie, podporządkowanie się normom społecznym.
2 znaczenia:
statyczne - zachowanie lub opinie zgodne z zachowaniem lub opiniami grupy
dynamiczne - zmian zachowania lub opinii pod wpływem rzeczywistego albo wyobrażonego nacisku grupy.
2 przyczyny zachowań konformistycznych:
nagrody i kary ( w sensie społecznym) - S. ASCH - experyment z odcinkami
informacje
Tw. Leo Festingera: Jeśli rzeczywistość społeczna jest niejasna, inni ludzie stają się źródłem informacji o rzeczywistości. - (np. jedzenie frutti di mare)
grupa własna vs. grupa obca
Czynniki wpływające na nasilenie i osłabienie zachowań konformistycznych:
Cechy grupy wywierającej nacisk
liczebność grupy
jednomyślność
skład grupy: specjaliści, osoby znaczące (tj. dla nas ważne emocjonalnie), osoby podobne
Cechy zadania lub sprawy, której nacisk dotyczy
trudność
jasność
Im trudniejsze i bardziej niejasne zadanie, tym skłonność do konformizmu rośnie.
Cechy osoby, na którą nacisk jest wywierany
płeć
poczucie własnej wartości
zdolność twórczego, abstrakcyjnego myślenia - konformizm maleje.
Stanley Milgram - experyment: bodźce elektryczne - szacowano, że 450V naciśnie tylko 4% osób, a nacisnęło 62%.
KULTURA
Typologia definicji kultury:
Kryterium: jaka cecha kultury uważana jest za konstytutywną.
6 typów definicji kultury:
enumeratywne (wyliczające) - nie ma wartościowania, jednej cechy szczególnej
historyczne - nacisk na dziedziczenie kultury
normatywne - kultura jako źródło norm regulujących życie społeczne
psychologiczne - cecha konstytutywna to mechanizmy ........ się kultur
strukturalistyczne - nacisk na całościowy, systemowy charakter kultury
genetyczne - społeczna geneza kultury.
Def.:
Stefan Czarnkowski i Jan Alfred Szczepański:
Kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej - materialnych i niematerialnych, wartości i uznanych sposobów postępowania, które zostały zobiektywizowane i przyjęte w danej zbiorowości, przekazywane innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.
EGZ.: Społeczeństwo w procesie zmian - rozdział: kultura.
KULTURA MASOWA
2 kryteria:
ilości - dotyczy źródeł przekazu (nieliczne) i publiczności (masowa)
standaryzacji - dotyczy treści przekazu, dlatego że są to identyczne lub podobne treści o zabawowym, rozrywkowym charakterze. Kryterium to dotyczy też publiczności.
Ferdynand TÖNNIES: 2 typy organizacji społecznej:
WSPÓLNOTA |
SPOŁECZEŃSTWO |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 zasady kultury masowej:
zasada wspólnego mianownika
zasada homogenizacji
Ad.1.:
wspólna potrzeba rozrywki, zabawy - zaspokaja się je realizując najczęstsze wątki:
wątek dramatyczny
wątek miłosny: melodramatyczny i erotyczny
wątek komediowy
wątek informacyjny
np.: Monika Levinsky - zbiegły się wszystkie wątki.
zasada ta dotyczy również formy przekazu - by była łatwa w odbiorze dla jak najszerszej publiczności.
Ad.2.:
3 postaci:
homogenizacja uproszczona / upraszczająca - w dziele z tzw. kultury wysokiej wprowadzamy uproszczenia aby ułatwić odbiór szerokiej publiczności (np.: Vanessa May, biblia obrazkowa, bryki z polskiego)
homogenizacja immanentna - to jedyny uprawniony rodzaj homogenizacji, bo sam autor wprowadza do dzieła z kultury wysokiej elementy kultury niskiej (Szekspir)
homogenizacja mechaniczna, czyli przez zestawienie - najpopularniejsza, polega na wymieszaniu elementów z różnych poziomów kultury bez wprowadzania jakichkolwiek zmian.
EGZ.: Słownik: pojęcie homogenizacji
OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA
To zespół względnie trwałych cech jednostki, wpływających na jej zachowanie, wyrastający na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzący z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
4 elementy składowe osobowości:
kulturowy ideał osobowości
rola społeczna
jaźń subiektywna
jaźń odzwierciedlona
Kulturowy ideał osobowości - ideał człowieka obowiązujący w danej kulturze, zwany osobowością podstawową.
Rola społeczna - to zespół praw i obowiązków przypisanych do pozycji społecznej (wykładowca - student). Erwin Goffman - „koncepcja dramatyczna” - tj. scena i kulisy, czyli różnica pomiędzy tym co chcemy odegrać a tym co odgrywamy. Fasada osobista - ubrania, rekwizyty, moda, dekoracja = to, co nam pomaga: Kancelaria prawnicza Pipsztycki i Syn.
Jaźń subiektywna - nasze przekonanie o nas samych, zwykle ma znak pozytywny.
Jaźń odzwierciedlona - to, co myślimy, że myślą o nas inni.
Jest dobrze, gdy jaźń subiektywna pokrywa się z jaźnią odzwierciedloną.
ROZPAD OSOBOWOŚCI SPOŁECZNEJ
negatywna jaźń subiektywna
przynależność do dwóch różnych grup społecznych i pełnienie 2 ról społecznych, które są ze sobą w konflikcie ( np.: ministrant jako przykładowy chuligan)
Florian Znaniecki - typologia osobowości społecznej. Główne kryterium: jakie kręgi społeczne wywarły dominujący wpływ na kształtowanie jednostki. 4 typy:
ludzie dobrze wychowani - dominujący wpływ kręgów wychowawczych, najbardziej rozbudowanym elementem jest jaźń odzwierciedlona.
ludzie pracy - dominujący wpływ kręgów pracy; ludzie wcześnie zmuszeni do podjęcia pracy zarobkowej. 2 podtypy:
dorobkiewicz - wcześnie zarabiał, ambitny, zdolny, (nepotyzm, korupcja), gdy awansuje - dystans wobec grupy, z której się wywodzi
beznadziejny proletariusz - pozbawiony nadziei na poprawę własnego losu, ocenia innych pod kątem tego, czy pracują, czy nie. Pracę dzieli na lepszą i gorszą: lepsza to praca fizyczna. On sam nie znosi swojej pracy. Idee naukowe, kulturowe których nie pojmuje ośmiesza i krytykuje, poniża, deprecjonuje. Najlepszą wartością jest wg niego zdrowy rozsądek, a wykształcenie jest niepotrzebne i może wręcz zaszkodzić.
ludzie zabawy - byli pod wpływem kręgów zabawy, najczęściej grup rówieśniczych. To ci, którzy mają pieniądze i nie muszą się o nie martwić, lub też margines społeczny. 3 podtypy:
ludzie zabawy towarzyskiej - dziś forma szczątkowa, np.: Izabela Łęcka z „Lalki” Prusa
Ludzie gry politycznej - zabawy chłopców w dzieciństwie: chłopcy z jednego podwórka/ ulicy kontra inne podwórko / ulica. W parlamencie czyją się jak ryby w wodzie.
Ludzie bojowcy - dzieciństwo: przynależność do gangów itp.
ludzie zboczeńcy - 2 typy:
nadnormalni (in plus), np.: Einstein, Piłsudski
podnormalni (in minus), np.: Hitler, Stalin
„Wolność wiodąca lud na barykady” - obraz rewolucji francuskiej
EGZ.: Słownik: jaźń subiektywna, jaźń odzwierciedlona, socjalizacja
STRUKTURA SPOŁECZNA
To system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii.
3 aspekty nierówności społecznych:
zróżnicowanie
uporządkowanie
rangowanie (ocena)
Zróżnicowanie: nie każda nierówność jest nierównością społeczną.
Zróżnicowanie uniwersalne - cecha różnicująca jest podstawą nierówności społecznej w prawie wszystkich społeczeństw, np.: bogactwo.
Zróżnicowanie partykularne - cecha różnicująca jest podstawą nierówności społecznej tylko w kilku lub w jednym społeczeństwie, np.: rudy kolor włosów na jakiejś wyspie polinezyjskiej charakteryzował arystokrację.
Uporządkowanie - cecha różnicująca musi być stopniowalna.
Rangowanie - każdy ze stopni cechy różnicującej musi zostać zinterpretowany w kategoriach wartościujących, wyższości i niższości, nadrzędności i podrzędności.
3 najpopularniejsze sposoby oglądu struktury społecznej (nie obiektywne!):
dychotomiczna wizja - struktura społeczna złożona tylko z dwóch grup społecznych, które są względem siebie w stosunkach nadrzędności i podrzędności. Kryteria to: zamożność, władza, praca, przy czym przy pracy nastąpiło odwrócenie: praca jest wyżej niż jej brak.
Przyczyny popularności dychotomicznej:
obiektywne - istnieją społeczeństwa o charakterze dwudzielnym. Kiedyś: Ateny: wolni i niewolnicy. Dziś np.: RPA: biali i kolorowi.
subiektywne - ideologiczna nośność schematu dychotomicznego.
schemat gradacji -
2 typy gradacji:
prosta - kryterium podziału najczęściej ekonomiczne
syntetyczna - 2 kryteria: ekonomiczne i społeczne, dotyczące stylu życia
WARNER, LUNDT - kryterium: zawód, źródła dochodów, typ domu, dzielnica, w której się mieszka
LENSKI - dochód i wykształcenie, zawód i pochodzenie etniczne
REISSMAN - zawód, dochód, wykształcenie
Najlepiej jest, gdy występuje spójność pomiędzy kryterium ekonomicznym i społecznym. Kiedy rozpiętość jest duża, wówczas lepiej mieć wysokie wykształcenie i niższe dochody (np. Lech Wałęsa) Jeśli do jakiejś klasy dostajesz się tylko dzięki pieniądzom, to musisz ich mieć dużo więcej niż przeciętny członek tej klasy. (uwaga: ale Wałęsa ma też inne atuty: Nobel, prezydentura, etc...)
Struktura społeczna w Polsce:
jest wykrystalizowana i zamknięta - oznacza to, że możliwy jest awans jednostkowy a nie grupowy
+ jest korelacja pomiędzy wykształceniem a dochodem u nas i w Europie Zach.
+ pracodawcy patrzą na dyplom, ale i na uczelnię (państwowe!)
+ struktura społeczna się odtwarza - powielamy rodziców, a zwłaszcza ojca
koncepcja funkcjonalna
Kingslay DAVIES, William MOORE:
- funkcjonalna konieczność - nierówności społeczne są niezbędne dla istnienia społeczeństwa
- uniwersalna obecność nierówności społecznych - oznacza to, że nierówności występują wszędzie.
Wyznaczniki funkcjonalnej ważności pozycji:
niezastępowalność - np. lekarz - pielęgniarka
ilość pozycji zależnych w strukturze władzy
Krytyka koncepcji funkcjonalnej:
Przedstawia społeczeństwo jako złożone wyłącznie z pozycji osiągalnych. A istnieją 3 typy pozycji społecznych:
osiągane - własny wysiłek
przypisane - dziedziczenie
ułatwiane - dziedziczenie grupowe
EGZ.: Słownik: grupa społeczna, pierwotna, wtórna, klasy społeczne, koncepcja dekompozycji, makrostruktura, mikrostruktura
Pd.: Zróżnicowanie klasowo - warstwowe
DEWIACJA SPOŁECZNA
łac. devio - zbaczam z drogi
droga: przestrzeganie norm społecznych
I dewiantem był Adam. Norma: Nie będziesz zrywał i jadł jabłka z drzewa.
Tłumaczenie zachowań dewiacyjnych:
Teoria anomii
Koncepcja naznaczania
Teorie dezorganizacji społecznej
ANOMIA:
Platon - antonim: eunomia
Durkheim - przyczyny samobójstw:
anomijne fakty społeczne, np.: zalegalizowanie rozwodu, nagłe załamanie gospodarcze, nagłe ożywienie gospodarcze
anomie społeczne = beznormie, zanik norm
stan anomii - moralne rozregulowanie jednostki
cierpienie i lęk
samobójstwo
Robert MERTON -
W jaki sposób struktura społeczna skłania niektórych członków do zachowań dewiacyjnych?
Środowisko społeczne człowieka składa się z 2 elementów:
struktura społeczna
struktura kulturowa
wzory celów kulturowych - kulturowo zdefiniowane zamierzenia jako usankcjonowane cele dla członków społeczeństwa, uporządkowane wg hierarchii ważności
normy instytucjonalne - określają, regulują, kontrolują przyjęte sposoby osiągania tych celów - 4 rodzaje:
przepisane: musisz to robić tak i tylko tak
uprzywilejowane: powinieneś to robić tak...
przyzwolone: możesz to zrobić tak...
zakazane: nie wolno ci tak tego robić
różnica leży w stopniu apodyktyczności.
Typy indywidualnego przystosowania |
wzory |
normy instytucjonalne |
1. Konformizm (jedyny niedewiacyjny typ) |
+ |
+ |
2. innowacja |
+ |
- |
3. rytualizm |
- |
+ |
4. wycofanie |
- |
- |
5. bunt |
- / + |
- / + |
2: dotyczy zwłaszcza klas niższych; zintegrowanie kultury! - mit o Rockeffellerze: doktryna szczęśliwego trafu: niewiara, że własnymi siłami można osiągnąć sukces
3: klasa niższa średnia, ludzie dobrze usocjalizowani
4: następuje w efekcie 2 zupełnie przeciwstawnych wydarzeń w życiu: powodzeniem lub klęską - stąd: anomia powodzenia i anomia klęski
5: negacja, ale: jest jakaś alternatywa, np.: sekty religijne, subkultury...
KONCEPCJA NAZNACZANIA (piętnowania, etykietowania)
2 płaszczyzny analizy:
społeczna kreacja dewiacji poprzez faktyczne określenie w ten sposób danych zachowań
społeczna kreacja dewiantów poprzez faktyczne określenie w ten sposób danych osób, nie grup. Tu: dewiacja pierwotna i wtórna.